Được biết đến như một mảnh đất có điều kiện tự nhiên và thiên nhiên phong phú, đa dạng, Quảng Trị cũng là nơi có hệ thống công trình kiến trúc khai thác nguồn nước ngầm rất độc đáo của người Chăm Pa xưa với hơn 30 giếng cổ khác nhau mà người dân quen gọi là “Giếng cổ Gio An”. Gio An là một xã nằm ở phía Tây thuộc huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị, nơi có hệ thống giếng cổ độc đáo mà được người dân trong và ngoài tỉnh thành ghé tham quan, du lịch mỗi khi đến với Quảng Trị.
Giếng cổ Gio An ( Ảnh: Lê Minh Sơn)
Giếng cổ Gio An là hệ thống công trình dẫn thủy cung cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất, là một di tích có giá trị khảo cổ, văn hoá và nghệ thuật độc đáo do người Chăm xưa sáng tạo nên và được người Việt tiếp thu và giữ gìn cho đến ngày nay. Theo ước tính của các nhà khảo cổ, Giếng Cổ Gio An đã có niên đại trên 2.000 năm tuổi. Hệ thống giếng cổ Gio An tại Quảng Trị đã được Bộ VH-TT&DL ban hành Quyết định số 08/2001/QĐ-BVHTT ngày 13/3/2001 cộng nhận là di tích lịch sử – văn hoá cấp quốc gia. Hệ thống giếng cổ bao gồm 14 giếng cổ (Giếng Dưới, Giếng Búng, Giếng Côi, Giếng Tép, Giếng Ông, Giếng Bà, Giếng Gai thôn Hảo Sơn; Giếng Trạng, Giếng Đào ở thôn An Nha. Giếng Gái1, Gái2, Giếng Nậy thôn An Hướng; Giếng Máng thôn Long Sơn, Giếng Pheo thôn Tân Văn).
Hệ thống giếng cổ chủ yếu nằm ở chân sườn các quả đồi đất đỏ bazan, được tạo thành nhờ kĩ thuật lắp ghép, kè đá để khai thác các mạch nước ngầm trong lòng đất. Các giếng cổ chính là nơi cung cấp nguồn nước sinh hoạt hằng ngày cho người dân xã Gio An. Vì thế có thể khẳng định hệ thống giếng cổ ở Gio An đã mang lại những giá trị tinh thần vô cùng to lớn trong đời sống dân sinh.
Giếng Trạng (Ảnh: Lê Minh Sơn)
Nét độc đáo của giếng cổ Gio An bởi có cấu trúc gồm nhiều thành phần, giếng được xây dựng chủ yếu là đá mồ côi sắp xếp một cách công phu. Đây là kỹ thuật khai thác nước với dạng cấu trúc độc đáo, thể hiện trình độ xếp đá điêu luyện của người xưa trong quá trình ngăn dòng, lập bể, nước chảy quanh năm, khai mương để tận dụng những mạch nước ngầm tự nhiên từ triền đồi ở những độ cao khác nhau nhằm phục vụ cuộc sống.
Giếng Ông (Ảnh: Lê Minh Sơn)
Hệ thống giếng cổ Gio An là một loại hình di tích quý hiếm có giá trị, là tài nguyên du lịch sinh thái độc đáo và tinh tế do người Chăm sáng tạo và được người Việt giữ gìn cho đến ngày nay. Đặc biệt bên cạch phục vụ cho cuộc sống sinh hoạt, lao động sản xuất nông nghiệp, người dân đã bắt đầu nghĩ đến việc khai thác du lịch từ hệ thống giếng cổ cùng nhiều sản phẩm đặc trưng của địa phương, mở ra một ngành nghề mới đem lại nguồn thu nhập cho người dân.
Bên cạnh sự quý hiếm về một loại hình công trình khai thác nước dùng trong sinh hoạt, Giếng cổ Gio An còn là công trình khai thác thủy nông phục vụ cho sản xuất nông nghiệp. Về với Gio An, du khách còn được hòa mình trong ngút ngàn xanh mướt của cánh đồng rau liệt, hay còn gọi là rau cải xoong hay xà lách xoong. Đây là một trong những đặc sản của người dân Gio An và là cây bản địa giúp người dân thoát nghèo, phát triển kinh tế hộ gia đình.
Đây là một loại rau rất khó trồng bởi chỉ mọc được ở những nơi sạch sẽ, có nguồn nước chảy trong sạch và mát lành. Rau liệt không sống được với nước bẩn, đất bùn hay thuốc bảo vệ thực vật, … Vì vậy với nguồn nước quanh năm trong mát từ các giếng cổ mà ở Gio An cây rau liệt không cần chăm sóc vẫn phát triển xanh tốt. Người dân Gio An luôn tự hào là “rau siêu sạch” bởi có thể hái và dùng ngay tại chỗ. Và từ rau liệt, người dân Gio An đã tạo ra khá nhiều món ăn đặc sắc và truyền thồng của vùng đất như: Rau liệt xào thịt bò, rau liệt sốt thịt bò, rau liệt trộn thịt bò, rau liệt trộn trứng gà, rau liệt trộn bánh lọc, salad rau liệt dâu tây, salad rau liệt ngũ sắc, canh rau liệt nấu tôm tươi, rau liệt luộc chấm với ruốc, rau liệt xào tỏi, ... làm mê hoặc du khách khi thưởng thức.
Những năm gần đây, Gio Linh được nhắc đến trong “bản đồ du lịch” Quảng Trị bởi cảnh quan thiên nhiên đẹp, với những hệ thống giếng cổ có sức thu hút đối với du khách gần xa. Từ những lợi thế đặc trưng đó, Gio An bước đầu xây dựng mô hình du lịch sinh thái để phát huy tiềm năng, lợi thế của địa phương. Về với Giếng cổ Gio An, du khách cũng được hòa mình vào không gian tuyệt đẹp ở những cánh đồng hoa hướng dương, lưu lại những hình ảnh kỷ niệm, cùng xem mô hình vườn sâm Bố Chính. Đây cũng được xem là “điểm nhấn” để phát triển du lịch cộng đồng, thu hút du khách đến với du lịch cộng đồng Gio An.
Cổng thông tin Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Quảng Trị
